Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Krakowie był pierwszą budowlą w mieście inspirowaną barokiem, a konkretnie pierwszą barokową świątynią Świętego Miasta.
Kościół św. Piotra i Pawła w Krakowie – pionier baroku
Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Krakowie (tak brzmi jego oficjalna nazwa) to pierwsza w mieście budowla zbudowana w stylu barokowym, stanęła dokładnie w tym samym miejscu, gdzie już wcześniej stała świątynia (spłonęła w 1455 roku). Ufundował ją dla zakonu jezuitów Zygmunt III Waza. Budowa zaczęła się prawdopodobnie pod sam koniec XVI wieku, a ostatni etap prac trwał od 1610 do 1619 roku. W pewnym momencie budowa stanęła, z powodów błędów konstruktorskich ściany trzeba było rozebrać i pogłębić fundamenty. Niemal wszystkie projekty były dziełem architektów i artystów włoskich (Giuseppe Brizio – wyjechał, gdyż „męczył go polski klimat”, Giovanni Maria Bernardoni – zmarł w trakcie budowy, Giovanni Trevano).
Krakowski kościół św. Piotra i Pawła został konsekrowany w 1635 roku. Ma kształt prostokąta, gdzie długość dwa razy przewyższa szerokość, widać w nim wyraźne nawiązania do rzymskich kościołów: pionierskiego dla baroku Il Gesu i Santa Susana Carla Maderny, ale jest od nich bardziej monumentalny. Przez pewien czas, po kasacie zakonu jezuitów (zakon nie istniał w latach 1773-1814), trafił w gestię Komisji Edukacji Narodowej i Uniwersytetu Jagiellońskiego, przez kilkanaście lat należał do cystersów, był nawet cerkwią prawosławną, choć tylko między 1809 a 1815 rokiem. Od 1830 roku należy do parafii Wszystkich Świętych.
Krakowski kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła – wahadło, krypty i... kapela
Kościół św. Piotra i Pawła w Krakowie otwarty jest dla zwiedzających przez cały rok (od kwietnia do października poniedziałek-sobota od 9 do 17, zaś listopad-marzec w dni powszednie od 11 do 15; w niedziele i w święta przez cały rok między 13.30 a 17.30).
Oferuje kilka nie lada ciekawostek, w tym najdłuższe w Polsce wahadło Foucalta, którego uruchomienie odbywa się zawsze w czwartki (godzina 10, 11 i 12), a także krypty, w których znajdują się między innymi groby biskupa Andrzeja Trzebickiego, Sławomira Mrożka, Tadeusza Pieronka czy Krzysztofa Pendereckiego. Grobowce wybitnych postaci znajdują się w utworzonym nie tak dawno – pierwszą część otwarto w 2012 roku – Panteonie Narodowym. Jest i grób Piotra Skargi, z którym łączy się nieco makabryczna historia: otóż podczas procesu beatyfikacji komisja otworzyła ów grób i doszła do wniosku, że słynny teolog i kaznodzieja został pochowany w stanie śmierci klinicznej lub letargu i obudził się później w trumnie... W Kościele św. Piotra i Pawła można kupić przewodniki, w sprzedaży jest już ich najnowsza wersja, idąc z duchem czasu dodano nawet opcję wirtualnego zwiedzania świątyni.
Regularnie w kościele odbywają się ponadto różnorakie koncerty, co można uznać za kontynuację starej jezuickiej tradycji. Jezuici bowiem w 1638 roku założyli przy kościele kapelę muzyczną, do której w szczytowych momentach należało około 100 osób – była to w tamtym czasie największa kapela w kraju! Co więcej, z myślą o sztuce, muzyce i teatrze, zaprojektowano w świątyni oświetlenie: sprawowanie liturgii miało być rodzajem przedstawienia dla wiernych, światło skupiało się na księdzu, jako głównym wykonawcy, zaś boczne filary przy kopule zaciemniono, co miało dawać wrażenie kulis teatralnych.
Kościół św. Piotra i Pawła na ul. Grodzkiej – ku chwale jezuitów
Bogaty wystrój Kościoła św. Piotra i Pawła w Krakowie ilustruje przede wszystkim działalność misyjną jezuitów – nie powinno to dziwić, gdyż ta właśnie świątynia od początku w zamierzeniach miała być najważniejszą siedzibą zakonu w Polsce. W niszach umieszczono więc posągi świętych jezuickich, w tym Ignacego Loyoli, Franciszka Ksawerego czy Alojzego Gonzagi, zaś nad portalem widnieje pokaźne godło zakonu.
Kościół otacza plac z 12 rzeźbami apostołów – oryginały powstały w XVIII wieku, ale nie przetrwały działania warunków atmosferycznych i w 1959 roku je zdemontowano, dziś to wiernie odtworzone kopie, wykonane jak pierwowzory z marmuru pińczowskiego.
Wnętrze krakowskiego kościoła Świętych Apostołów Piotra i Pawła harmonijnie łączy biel i złoto. Znajdziemy stiuki przedstawiające życie obu patronów świątyni, posągi patronów Polski, a także dość swobodne motywy zdobnicze z puttami (amorkami). Rzeźbiony ołtarz, prezentujący sobą późny barok, powstał w 1735 roku – wszystkie jego elementy prezentują władzę papieską nad Kościołem, a także prymat obrządku rzymskiego nad wschodnim.
W prezbiterium warto zwrócić uwagę na obraz Wszystkich Świętych, który został tu przeniesiony swego czasu z nieistniejącego już kościoła pod tym wezwaniem (pochodzi z połowy XVIII wieku).
W nawie głównej wzrok przyciąga przepiękna ambona, a także chrzcielnica, pochodząca aż z 1528 roku (ją też przeniesiono tu z Kościoła Wszystkich Świętych). Swym ogromem urzeka prospekt organowy – nad chórem wznosi się złoty posąg Michała Archanioła. Nawy boczne kryją 6 zdobionych misternie kaplic, które swego czasu należały do różnych krakowskich cechów.