Oktawa Bożego Ciała - ile trwa, kiedy wypada?

Oktawa Bożego Ciała to polski zwyczaj związany z przedłużeniem Uroczystości Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa na cały tydzień.

Co to jest Oktawa Bożego Ciała?

Oktawa Bożego Ciała to przedłużenie świętowania związanego z Uroczystością Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa na cały tydzień.

Uważana jest za czas szczególnej łaski dla wiernych i dla świata. Rozpoczyna ją Boże Ciało, a więc święto nakazane, jedno z najważniejszych w kalendarzu katolickim. Same zaś późniejsze uroczystości są nie tylko nie nakazane, ale też kontynuowane w Polsce na zasadzie tradycji – w 1955 roku papież Pius XII zniósł Oktawę Bożego Ciała z kalendarza liturgicznego.

W Polsce Oktawa Bożego Ciała ma wyłącznie charakter zwyczajowy, nie jest znana już w innych krajach. Polski Episkopat postanowił bowiem w 1987 roku, że „należy zachować procesje odprawiane przez osiem dni po uroczystości Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa oraz procesję w uroczystość Najświętszego Serca Pana Jezusa tam, gdzie jest taki zwyczaj". Uznano, że kolejne procesje lepiej uświadomią wiernym cud przemiany chleba i wina w ciało Chrystusa, pozwolą się skupić na tej niezwykłej przemianie, zbliżą do Jezusa.

Oktawa nie ma jednak własnej liturgii, są czytane teksty przypisane po prostu na kolejne dni, księża zaś nie mają przez te dni białych szat. Ponadto, jako że w dokumentach posoborowych brak już nazwy Oktawa Bożego Ciała, musi być ona w oficjalnych pismach zapisywana albo w cudzysłowie „Oktawa Bożego Ciała”, albo też słowo „oktawa” musi być zastąpione innym o podobnym znaczeniu. Z tego też powodu współczesne kalendarze liturgiczne w Polsce mówią najczęściej o mszy św. wotywnej, o Najświętszej Eucharystii z Nieszporami i o procesji eucharystycznej i nie pada w nich słowo „oktawa”.

Kiedy wypada Oktawa Bożego Ciała?

Oktawa Bożego Ciała jest świętem ruchomym, zaczyna się 60 dni po Wielkanocy, czyli w czwartek po Święcie Trójcy Świętej. Trwa zawsze od czwartku, czyli od Bożego Ciała, do kolejnego czwartku. W tym roku zaczyna się więc 19 czerwca, a kończy 26 czerwca.

Ile trwa Oktawa Bożego Ciała?

Oktawa Bożego Ciała trwa 8 dni. Nazwa „oktawa” pochodzi z języka łacińskiego, słowo „octo” oznacza właśnie „osiem”, „octavus” to „ósmy”. Po łacinie używana jest też nazwa „dies octava”, co oznacza „ósmy dzień”, co symbolicznie nawiązywało do wypełnienia czegoś, pełni. Po zakończeniu Oktawy Bożego Ciała, w piątek, obchodzona jest uroczystość Najświętszego Serca Pana Jezusa.

Kiedyś w kościele katolickim obchodzono aż kilkanaście oktaw, dziś pozostały dwie, czyli Oktawa Bożego Narodzenia i oktawa Wielkanocy. Początków oktaw należy szukać w tym, że pierwotnie chrzty odbywały się tylko w święta (Noc Paschalna), a przystępowały do nich osoby dorosłe. Z chrztami była więc ściśle powiązana tygodniowa nauka o sprawach wiary, przez kolejne siedem dni to dla nich odbywały się nabożeństwa i katechezy.

Jak wyglądają obchody Oktawy Bożego Ciała?

Obchody Oktawy Bożego Ciała w wielu elementach przypominają te związane z samym Bożym Ciałem. Charakterystyczne są więc procesje po wieczornej mszy świętej, podczas których dziewczynki/dzieci komunijne w albach sypią kwiatki z koszyczków (oczywiście mogą to robić też i młodsze, i starsze dzieci, z tym że już ubrane zwyczajnie, często też idące z rodzicami, a nie z przodu). O ile jednak podczas Bożego Ciała procesja jest długa, ulicami danej miejscowości, do czterech ołtarzy, o tyle podczas kolejnych dni odbywa się ona po mszy już tylko wokół kościoła (obecnie tylko jedna, jednak do wybuchu II wojny światowej procesje były dwie, ranna i wieczorna). Ksiądz w jej trakcie niesie Najświętszy Sakrament. Po ostatniej procesji Oktawy Bożego Ciała księża błogosławią dzieci, zawierzając je opiece Jezusa.

Obchody Oktawy Bożego Ciała zmieniły dość znacznie swój charakter. W przeszłości były na pewno czasem bardziej odświętnym – na tyle, że w tym okresie przez 8 dni wstrzymywano się z wykonywaniem wszelkich cięższych prac, wierząc, że zakłócenie nimi czasu świętego sprowadzi choroby lub katastrofy, przede wszystkim burze. Ostatniego dnia Oktawy Bożego Ciała zabierano z kościołów powieszone tam wcześniej wianki i wiązanki ze specjalnie dobranych ziół (rumianek, róża, mięta, rozchodnik, macierzanka, kopytnik, bylica, babka, ruta, grzmotnik, jaśmin) – miały mieć moc niemal magiczną, leczono nimi choroby, wierzono, że przynoszą szczęście i odpędzają zło, w tym uroki rzucane przez czarownice, wieszano je więc w domach, zakopywano pod nowo budowanymi budynkami, dymem z nich okadzano zwierzęta gospodarskie, rzucano na skibę podczas pierwszej orki, zdobiono beciki dzieci niesionych do chrztu, wplatało się w bukiety panny młodej itp. Zwyczaj związany z wiankami w niektórych regionach jeszcze, w nieco innej formie, przetrwał – są miejsca, gdzie na zakończenie Oktawy Bożego Ciała kobiety przynoszą własnoręcznie uwite wianki do poświęcenia, choć dziś są odbierane raczej jako symboliczna podzięka za dary natury, które otrzymaliśmy od Stwórcy, a także jako symbol pracy ludzkich rąk (aczkolwiek w wielu miejscach zachowała się tradycja śpiewania podczas ich święcenia modlitw z prośbami o dobre plony i uchronienie pól od żywiołów). Zgodnie z tradycją kobiety powinny upleść na tą okoliczność 7 wianków z ziół, ozdobić je kwiatami i nawlec na jedną czerwoną wstążkę. Z ołtarzy dawniej powszechnie zabierano także gałązki brzozowe, lipowe lub olchowe, służące do ich udekorowania – miały być ochroną przed gradem, piorunami, szkodnikami. Przesądem już mocno ocierającym się o pogaństwo była wiara w to, że ksiądz, patrząc przez Najświętszy Sakrament, może w te dni rozpoznać wśród zgromadzonych osoby parające się... czarami (zwykły człowiek zaś mógł coś podobnego podejrzewać, gdy w przeddzień Bożego Ciała kobieta z jego miejscowości przyszła coś wieczorem pożyczyć).

Warto jeszcze wspomnieć o Lajkoniku – ten zwyczaj praktykowany od 1738 roku związany jest bowiem bardzo ściśle z ostatnim dniem Oktawy Bożego Ciała, orszak Lajkonika ruszał zawsze tradycyjnie ze Zwierzyńca na Rynek Główny w Krakowie tuż po ostatniej procesji. Data ta i tradycja utrzymała się do dziś.

Z Oktawą Bożego Ciała łączą się też różnorakie festyny bractw kurkowych – dawniej ich zawody strzeleckie odbywały się od poniedziałku po Bożym Ciele przez 3 kolejne dni.