Kult świętych obrazów i relikwii w Kościele katolickim

W Kościele katolickim praktykuje się oddawanie czci zarówno świętym obrazom, jak i relikwiom.

Kult obrazów w katolicyzmie nie polega na kulcie obrazów jako przedmiotów, ale na oddawaniu czci osobie, która została na danym obrazie ukazana. Takie podejście jest zgodne z nauczaniem Soboru Nicejskiego II (787 r.), na którym ustalono, że „kto czci obraz, ten czci osobę, którą obraz przedstawia”. Prawda ta odnosi się zarówno do wizerunków Jezusa Chrystusa, jak i Maryi, aniołów oraz osób świętych.

Kult obrazów został odrzucony przez wyznania protestanckie, a jego przeciwnicy często powołują się na starotestamentowy zakaz tworzenia wizerunku Boga, który znajdziemy w Księdze Wyjścia:

Nie będziesz czynił żadnej rzeźby ani żadnego obrazu tego, co jest na niebie wysoko, ani tego, co jest na ziemi nisko, ani tego, co jest w wodach pod ziemią! (Wj 20,4; por. Pwt 5,5).

Kościół katolicki zwraca uwagę, że powyższy zakaz został sformułowany w czasach, kiedy Bóg był Bogiem niewidzialnym. Sytuacja uległa radykalnej zmianie wraz z Wcieleniem Syna Bożego, tj. gdy Syn Boży stał się człowiekiem i ukazał się ludziom. Chrystus jest bowiem – jak pisał św. Paweł – „obrazem Boga niewidzialnego – Pierworodnym wobec każdego stworzenia” (Kol 1,15).

Na tej podstawie Kościół uznaje, że „indywidualne cechy ciała Chrystusa rzeczywiście wyrażają Boską Osobę Syna Bożego” (KKK, 477), i przyjmuje, że oddając cześć wizerunkowi Jezusa, oddajemy cześć Bogu. Nie ma więc mowy o bałwochwalstwie.

Pytanie: ja wygląda sytuacja ze świętymi obrazami, które nie przedstawiają Chrystusa? Katechizm Kościoła Katolickiego uzasadnia ich kult następująco: „Wszystkie znaki celebracji liturgicznej odnoszą się do Chrystusa; dotyczy to także świętych obrazów Matki Bożej i świętych. Oznaczają one bowiem Chrystusa, który został w nich uwielbiony” (KKK, 1161).

Tym samym, oddając cześć wizerunkom Matki Bożej oraz świętych, oddajemy cześć Chrystusowi, a więc oddajemy cześć Bogu. Stąd też zgodnie z nauką Kościoła celem kultu obrazów jest budzenie oraz umacnianie wiary.

Kult relikwii

Relikwie (łac. reliquiae – resztki, szczątki) to doczesne szczątki osób świętych oraz przedmioty, które były z nimi ściśle związane.

Relikwie dzieli się na:

• relikwie I stopnia – czyli części ciała świętego (najczęściej są to kości, paznokcie, włosy);

• relikwie II drugiego stopnia – do których zaliczane są przedmioty związane ze świętym za jego życia (np. szaty, listy, modlitewnik).

• relikwie III stopnia – tj. przedmioty, które stały się relikwiami, na skutek dotknięcia relikwii I stopnia (np. płótno, w które zawinięto ciało zmarłego).

• relikwie związane bezpośrednio z Chrystusem – stanowią osobną kategorię, zalicza się do nich m.in. całun turyński, kolce z korony cierniowej, kawałki krzyża, Święty Graal.

Kult relikwii w katolicyzmie jest ściśle związany z kultem świętych oraz z wiarą w ich wstawiennictwo u Boga. Nie odnosi się zatem do szczątków jako takich, ale dotyczy osób, do których owe szczątki należały.

Relikwie, aby mogły zostać przedmiotem kultu, muszą najpierw zostać uznane przez władze Kościoła za autentyczne. Taki „certyfikat autentyczności” wystawia im biskup danego miejsca. Potwierdzenie nie jest natomiast wymagane w przypadku tzw. relikwii starożytnych (kolców korony cierniowej, gwoździ, którymi Jezus był przybity do krzyża) – należy pozostawić je w czci, niezależnie od prawdziwości.

Relikwiom można oddawać cześć m.in. przez złożenie pocałunku, ozdobienie (kwiatami, światłami) oraz obnoszenie w procesji. Dozwolone jest również zanoszenie ich do osób chorych. Prawo kanoniczne zabrania natomiast handlu relikwiami oraz przenoszenia ich bez zgody Stolicy Apostolskiej (KPK, kan. 1190).

W świątyniach katolickich relikwie zazwyczaj lokowane są pod ołtarzami. Nie należy ich natomiast kłaść na ołtarzu – jest on przeznaczony bowiem tylko dla Ciała i Krwi Jezusa.

Kult relikwii jest żywy również w prawosławiu, natomiast całkowicie odrzucony przez wspólnoty protestanckie (które nie uznają ani kultu świętych ani ich wstawiennictwa).