Klątwa papieska za Grunwald - czy papież rzucił klątwę na Polskę?

Klątwa rzucona przez papieża Marcina V na Polskę po bitwie pod Grunwaldem to popularny mit, którego nie potwierdzają żadne dokumenty z tego czasu. Przeczytaj dalszą część tekstu, a wszystkiego się dowiesz!

Klątwa papieska za Grunwald – prawda czy mit?

Klątwa papieska rzucona na Polskę po bitwie pod Grunwaldem to dość powszechny mit, niemający jednak pokrycia w faktach.

Prawdopodobnie wydarzenie to zostało mylnie połączone z ekskomuniką (a raczej interdyktem) rzuconą już później, w czasie wojny trzynastoletniej, kiedy to Zakon Krzyżacki walczył z Prusami wspieranymi między innymi przez wojska polskie. Pius II chciał, aby oba państwa – Polska i Zakon Krzyżacki – wzięły udział w walkach przeciw rosnącej potędze tureckiej. Próbował więc rozpocząć mediacje (niekorzystne dla stanów pruskich), ale król polski Kazimierz IV Jagiellończyk nie wpuścił do kraju legata papieskiego, co właśnie zaowocowało nałożeniem interdyktu na Prusy i wszystkich ich sojuszników, w tym Polskę (Pius II ekskomunikował zresztą kilku władców, z innymi mocno się poróżnił; trzeba tu dopowiedzieć, że z podobnych przyczyn ekskomuniką Prusom i Polsce groził już jego poprzednik, Kalikst III). Co ciekawe, Pius II był wcześniej... biskupem Warmii; dał się tam zresztą poznać jako osoba o bardzo prokrzyżackich poglądach. Wykluczenie nie trwało długo i w 1466 zdjął je kolejny z papieży, bardziej przychylny naszemu krajowi, choć ogólnie nieprzynoszący chluby Kościołowi Paweł II, który przyczynił się do mediacji pokojowych między walczącymi i zawarcia pokoju w Toruniu.

Który z papieży miał rzucić klątwę na Polskę?

W większości źródeł znajdziemy informację, że klątwę po bitwie pod Grunwaldem rzucił na Polskę papież Marcin V (Oddone Colonna, tak naprawdę powinien być Marcinem III, gdyż dwóch papieży o imieniu Maryn zostało błędnie uznanych za Marcinów...). Był on Głową Kościoła w latach 1417-1431.

Już na pierwszy rzut oka widać, że data początku pontyfikatu rozpoczyna się aż 7 lat po rzekomej klątwie papieskiej na Polskę, stąd też jest niemożliwe, by Marcin V w takim zdarzeniu brał udział. Co jednak tyczy się Marcina V, to był rzeczywiście przyjaźnie nastawiony do Krzyżaków, uchylił pod sam koniec swego pontyfikatu bulle korzystne dla Polski, nadając większe przywileje Zakonowi. A w 1418 roku polscy posłańcy, z Zawiszą Czarnym na czele, wdarli się siłą do sal pałacu papieskiego, by cofnąć oszczerstwa o współpracę Polski z poganami skierowaną ku Krzyżakom, a wypisane przez Jana Falkenberga w jego „Satyrze na herezje i na nikczemność Polaków oraz króla ich Jagiełły”. Papież spełnił wówczas te żądania, choć winowajcy mieli problemy ze strony polskich biskupów oskarżających ich o nieposłuszeństwo papieżowi. W 1429 roku doszło do kolejnego spięcia na linii Marcin V – Polska: papież nakazał Jagielle walkę z husytami, ten zaś nie zastosował się do tego papieskiego polecenia, odbyło się jednak wówczas bez użycia mocniejszych religijnych argumentów.

Co do samego Marcina V, to w jego wyborze brał udział między innymi arcybiskup Mikołaj Trąba, którego potem papież ustanowił pierwszym prymasem Polski. Zasłynął jako gorący przeciwnik Jana Husa (zapoczątkował wojny husyckie), a także Żydów (przyczynił się do wielkich pogromów). Z drugiej strony mocno odbudował pozycję papiestwa, zakończył Wielką Schizmę zachodnią, odnowił wiele świątyń, akweduktów, ulic w Rzymie, przywrócił świetność Ogrodom Watykańskim.

Ewentualną klątwę mógłby rzucić tylko Grzegorz XII, z tym że rządził Kościołem w czasie Wielkiej Schizmy, było w czasie jego pontyfikatu dwóch antypapieży, miał więc inne problemy, a Krzyżacy specjalnie go nigdy nie wspierali.

Klątwy rzucane na Polskę

Czy więc żaden inny z papieży nie rzucił klątwy na Polskę? Z papieży nie, natomiast Gall Anonim pisze, że w 1000 roku ekskomunikę na kraj nałożył arcybiskup gnieźnieński Radzim Gaudenty, przyrodni brat św. Wojciecha. Nie wiadomo, dlaczego tak uczynił, kronikarz nie podaje przyczyn. Być może stało się tak za sprawą zamordowania pięciu ze sprowadzonych przez niego do Polski benedyktynów, być może z powodu bigamii polskiego władcy, a być może z racji osobistych uprzedzeń, gdyż Bolesław Chrobry zaprosił do Polski Brunona z Kwerfurtu, a ten napisał niezbyt pochlebny życiorys św. Wojciecha... Według Galla Anonima nie odprawiano wówczas mszy, nie grzebano ludzi na cmentarzu, nie udzielano żadnych sakramentów. Problem w tym, że sama relacja Anonima pełna jest niejasności, a także poważnych nieścisłości historycznych. Badacze kwestionują, czy na pewno doszło do takiej ekskomuniki (nie mogło do niej raczej dojść w latach 1020-24, jak podają inne źródła, bowiem Gaudenty prawdopodobnie zmarł wcześniej).

W 1146 roku arcybiskup Jakub ze Żnina ekskomunikował Władysława Wygnańca i jego żonę – zadecydowały względy polityczne, książę resztę życia spędził na wygnaniu, a legaci papiescy przez lata nie przyjeżdżali do Polski. Wyklęty potem był Władysław Laskonogi (1206 rok, ekskomunikę nakłada arcybiskup gnieźnieński), Henryk Brodaty (1236, wyklina go legat papieski), Konrad Mazowiecki wraz z diecezją płocką (1239 rok, arcybiskup gnieźnieński Pełka), Leszek Czarny i jego ziemie (1283, biskup krakowski Paweł), Henryk IV Probus i jego ziemie (1284, biskup wrocławski Tomasz II), Władysław Łokietek (i to dwa razy: 1299, biskup poznański i w 1306, biskup krakowski). To tylko niektóre z przykładów, ekskomunikowano również miasta czy diecezje: jak widać klątwami szafowano bardzo hojnie.

Czy papież może rzucić klątwę?

Papieże mogą ogłosić interdykt lub ekskomunikę. Interdykt obejmuje zakaz odprawiania obrzędów religijnych na danym terenie i zawiesza możliwość przyjmowania sakramentów. Traci swą moc, gdy istnieje niebezpieczeństwo śmierci, gdyż to ostatnia szansa na pojednanie z Bogiem.

Współcześnie istnieje tylko interdykt indywidualny, natomiast w średniowieczu, a więc w czasach bitwy pod Grunwaldem, rzeczywiście bywał rzucany na całe społeczności, a nawet narody. Interdykt jest mniej surową karą od ekskomuniki. Ta zaś nazywana jest potocznie anatemą lub też właśnie klątwą (jeszcze w pierwszej połowie XIII wieku anatema a ekskomunika były oddzielnymi karami, anatema była sroższa, równała się potępieniu). To najwyższa kara kościelna wykluczająca całkowicie z życia Kościoła, może dotyczyć konkretnej osoby lub grupy osób, lecz nigdy narodu. Jeszcze inna karą kościelną jest suspensa, ale dotyczy ona wyłącznie duchownych. Wszystkie kościelne kary mogą być – oczywiście po ukorzeniu, pokucie, zadośćuczynieniu win, oczyszczeniu się z nich – zdjęte.