Ślub "jednostronny", ślub z osobą niewierzącą - co to jest, formalności, jak wygląda?

W dobie globalizacji małżeństwa osób, które posiadają odmienne przekonania religijne, stały się codziennością. Jakie regulacje obowiązują w tej kwestii w Kościele katolickim? Czy katolik w ogóle może zawrzeć związek sakramentalny z niechrześcijaninem bądź ateistą? Czyja zgoda jest wymagana, aby mogło dojść do takiego ślubu?

Zacznijmy od kwestii terminologii: potocznie używane określenie „ślub jednostronny” w prawie kanonicznym nie funkcjonuje i może być nieco mylące. Zawarcie związku małżeńskiego zawsze wymaga bowiem dwóch stron i – niezależnie, czy mamy do czynienia ze ślubem dwóch stron katolickich, czy też strony katolickiej i niekatolickiej – obie składają sobie wzajemnie przyrzeczenia (z oczywistych względów osoba nieochrzczona/niewierząca nie powinna kończyć przysięgi słowami „Tak mi dopomóż, Panie Boże Wszechmogący, w Trójcy Jedyny i wszyscy święci”) .

W dokumentach kościelnych spotkamy się natomiast z określeniem „małżeństwa mieszane i im podobne”, w którym to zawierają się małżeństwa katolików:

1) z osobami nieochrzczonymi;

2) z osobami ochrzczonymi poza Kościołem katolickim;

3) z osobami, które formalnym aktem odstąpiły od Kościoła katolickiego

4) z osobami należącymi do Kościoła katolickiego, ale deklarującymi się jako niewierzące

5) z osobami niepraktykującymi

Przyjrzymy się zatem wszystkim z wymienionych przypadków:

Ślub katolika z osobami nieochrzczonymi

Zgodnie z prawem kanonicznym małżeństwo katolika z osobą nieochrzczoną jest nieważne, chyba że zostanie zawarte za zgodą ordynariusza miejsca. Dyspensa może zostać udzielona tylko w sytuacji, gdy strona katolicka złoży przyrzeczenie (tzw. rękojmię), że zrobi wszystko, aby nie utracić wiary, oraz że dołoży wszelkich starań, by jej dzieci zostały ochrzczone, a także wychowane w religii katolickiej. Strona nieochrzczona musi być owego przyrzeczenia świadoma, sama nie musi jednak składać żadnych obietnic. (KPK, kan. 1086, 1125).

Ślub katolika z osobą ochrzczoną, ale przynależącą do Kościoła lub wspólnoty, która nie ma pełnej łączności z Kościołem katolickim (tutaj np. ślub katolika z ewangelikiem, z zielonoświątkowcem bądź z osobą wyznania prawosławnego)

Małżeństwo między dwiema osobami ochrzczonymi, z których jedna została ochrzczona w Kościele katolickim lub po chrzcie została do niego przyjęta i formalnym aktem od niego się nie odłączyła, druga zaś należy do Kościoła lub wspólnoty kościelnej nie mającej pełnej łączności z Kościołem katolickim, jest zabronione bez wyraźnego zezwolenia kompetentnej władzy. (KPK, kan. 1124)

Zgodę w sprawie małżeństw mieszanego katolika z osobą ochrzczoną, ale przynależącą do innego Kościoła lub wspólnoty, ma prawo wydać tylko ordynariusz miejsca. Prośbę o nią składa proboszcz parafii, w której ma odbyć się ślub, a nie sami nupturienci.

Aby biskup wyraził zezwolenie, strona katolicka musi – podobnie jak w przypadku małżeństwa z osobą nieochrzczoną – złożyć oświadczenie, że zrobi wszystko, aby jej dzieci zostały ochrzczone i wychowane w Kościele katolickim. Strona niekatolicka powinna zostać o tych przyrzeczeniach poinformowana, aby mogła z pełną świadomością przyjąć do wiadomości ich treść. Ponadto obie strony powinny zostać pouczone o celach oraz istotnych przymiotach małżeństwa, których nie mogą ze swojego związku wykluczyć (kan. 1125).

W przypadku, gdy katolik bierze ślub z osobą ochrzczoną przynależącą do innego Kościoła bez zgody biskupa, w świetle prawa kanonicznego zawiera małżeństwo ważnie, ale niegodziwie.

Należy również dodać, że prawo kanoniczne zabrania „podwójnego ślubu” (jednego udzielonego w Kościele katolickim i drugiego w innym Kościele/wspólnocie) oraz „ślubu ekumenicznego” (kapłan katolicki i niekatolicki nie mogą, stosując równocześnie własny obrzęd, pytać stron o wyrażenie zgody małżeńskiej). Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, aby duszpasterz niekatolicki był obecny na ceremonii i np. wygłosił mowę bądź przeczytał fragment Pisma Św.

Ślub z osobami, które formalnym aktem odstąpiły od Kościoła katolickiego/ należącymi do Kościoła katolickiego, ale deklarującymi się jako niewierzące/ niepraktykującymi

Ślub strony katolickiej (w domyśle: wierzącej i praktykującej) ze stroną, która formalnym aktem odstąpiła od Kościoła katolickiego bądź należy do Kościoła katolickiego, ale deklaruje się jako niewierząca bądź nie praktykuje, może odbyć się tylko za zgodą biskupa miejsca.

Zezwolenie wydawane jest po złożeniu rękojmi zarówno przez stronę katolicką (która zobowiązuje się zachować wiarę, ochrzcić dzieci i wychować je w religii katolickiej), jak i stronę, która porzuciła wiarę lub jest niepraktykująca (ta z kolei przyrzeka że nie będzie przeszkadzała współmałżonkowi w wypełnianiu praktyk religijnych, a także, że nie będzie przeszkadzała, aby wszystkie dzieci zostały ochrzczone i wychowane w wierze katolickiej).

Osoby poszukujące szczegółowych informacji na temat małżeństw mieszanych odsyłamy do Kodeksu Prawa Kanonicznego (kan. 1124-1129) oraz do „Instrukcji Episkopatu Polski o przygotowaniu do zawarcia małżeństwa w kościele katolickim” z 13 grudnia 1989 r.