Jezuici, czyli zakon jezuitów - historia, jezuici w Polsce

Jezuici, czyli Towarzystwo Jezusowe, uważane jest za najbardziej wpływowy z zakonów w kościele katolickim. Powstał w XVI wieku i dał światu wiele wybitnych postaci, głównie ze świata nauki. Poniżej dokładnie przybliżamy zakon jezuitów.

Kim są jezuici? Historia zakonu jezuitów

Jezuici to potoczna nazwa członków Towarzystwa Jezusowego (SJ, z łac. „Societas Iesu”), męskiego papieskiego zakonu apostolskiego.

Początek istnienia jezuitów

Za początek istnienia jezuitów uważa się rok 1534, kiedy to Ignacy Loyola i grupa studentów z Sorbony złożyła śluby czystości i ubóstwa, a także obiecała wyruszyć do Jerozolimy. Ten ostatni punkt z powodu wojen okazał się niemożliwy do spełnienia, wówczas grupa oddała się do dyspozycji papieskiej. Reguła została potwierdzona przez Głowę Kościoła w 1540 roku, a już podczas soboru w Trydencie (1545-63) członkowie Towarzystwa Jezusowego odgrywali wiodącą rolę.

Jezuici jako edukatorzy i misjonarze

Jezuici w swym „złotym wieku” prowadzili edukację w ponad 700 szkołach wyższych i średnich, kształcąc elity Europy, ale i innych kontynentów. Misjonarze Towarzystwa Jezusowego wyruszali do nowo odkrytych ludów – co ciekawe, nie narzucali wiary ogniem i mieczem, szanowali lokalne tradycje, skupiali się na perswazji i przekonywaniu o mocy chrześcijaństwa, nierzadko bronili tubylców przed wyzyskiem i agresją kolonizatorów. Do najwybitniejszych misjonarzy zalicza się Franciszka Ksawerego oraz Matteo Ricciego. Byli obecni na większości dworów europejskich, także protestanckich. Znajdziemy wśród nich wybitnych astronomów, matematyków, fizyków, biologów, badaczy kultury, lingwistów. 

Problemy jezuitów

Problemy Zakonu Jezuitów zaczęły się w połowie XVIII wieku – jeden z nich zaciągnął poważne długi w posiadłościach zamorskich Francji. Po analizie ich dzieł uznano, że szkodzą interesom państwa i w 1764 roku usunięto ich z Francji. W Hiszpanii i Portugalii oskarżono ich o udział w buntach i także wygnano (podobnie jak z wszystkich kolonii). Klemens XIV, zależny od francuskich Bourbonów, oficjalnie w 1773 roku zniósł Towarzystwo Jezusowe we wszystkich krajach i nakazał kasatę zakonnych posiadłości – decyzja dotyczyła około 20 tysięcy braci w 1500 domach zakonnych. W niektórych krajach jednak władcy sprzeciwili się papieżowi i jezuici działali tam nadal, choć nieoficjalnie.

Przywrócenie praw

W końcu w 1814 roku papież Pius VII przywrócił prawa zakonowi na całym świecie. Działaniem generałów jezuickich podpisano konkordat między Stolicą Apostolską a Polską, a także ustanowiono niezależny Watykan. Jezuitą był 1 papież (to oczywiście niedawno zmarły papież Franciszek), 49 kardynałów i aż 50 świętych.

Zakon Jezuitów w Polsce

Pierwszym jezuitą przybyłym na ziemie polskie miał być Alfonso Salmeron, który w połowie XVI wieku towarzyszył w podróży legatowi papieskiemu. Wiadomo, że pracował on nad reformami duchowieństwa w Polsce. Oficjalnie już zakon jezuitów trafił do naszego kraju w 1564 roku za sprawą biskupa warmińskiego Stanisława Hozjusza – jezuici dostali dobra w Braniewie. Ich zasługą było powstanie Kolegium Jezuitów w Wilnie, Akademii Wileńskiej, Akademii Lwowskiej. W momencie kasaty było w Polsce już blisko 2500 braci działających w 137 placówkach – był to najliczniejszy i najbardziej liczący się zakon w kraju. Po 1814 roku wrócili, choć ich pozycja była już nieco słabsza.

W tej chwili w Polsce jest ponad 500 jezuitów. Wśród polskich braci Towarzystwa Jezusowego znalazło się wiele wybitnych postaci:

• Jakub Wujek,
• Piotr Skarga,
• Franciszek Bohomolec,
• Jan Paweł Woronicz,
• Stefan Miecznikowski,
• św. Stanisław Kostka
• czy św. Andrzej Bobola.

Czy Zakon Jezuitów nadal istnieje? Jak zostać jezuitą?

Od ponownego uznania Towarzystwa Jezusowego w 1814 roku jezuici istnieją i mają się dobrze. Należy do nich około 20 tysięcy braci, czyli liczba ta wróciła do tej sprzed kasaty (i to jeden z najliczniejszych zakonów w ogóle; w Polsce są pod tym względem na piątym miejscu). Działają w 114 krajach świata, są uważani za jeden z najbardziej liczących się zakonów męskich. Mają też bardzo silną pozycję na polu nauki – własne uniwersytety, placówki badawcze, gazety, stacje telewizyjne, szpitale itp.

Jak zostać jezuitą?

Pierwszym krokiem do zostania jezuitą jest kontakt z duszpasterzem powołań, a potem spotkanie z nim osobiście (Warszawa lub Kraków). Jeśli rozmowy wypadną pomyślnie, w ciągu roku kandydat wyjeżdża na kilka obozów, są też rekolekcje i rekolekcje w milczeniu. Nie ma dolnej granicy wieku, ale po 50. roku życia wymagana jest już zgoda generała zakonu. Program Przygotowawczy do Nowicjatu w tak zwanej północnej prowincji Polski rozpoczyna się w październiku, a kończy w czerwcu, w południowej nie ma tak ustalonych reguł, wszystko ma tok indywidualny, jest się kierowanym przez promotora. Udział w powyższym nie oznacza jeszcze przyjęcia do zakonu. To odbywa się po skończeniu nowicjatu – składa się wówczas śluby czystości, ubóstwa i posłuszeństwa (jako jedyny zakon Towarzystwo Jezusowe nie ma ślubów czasowych). Po „trzeciej probacji”, kilka lat po święceniach, jezuita składa śluby wieczyste, a także publicznie ślubuje posłuszeństwo papieżowi.

Jaki jest symbol jezuitów?

Symbolem jezuitów jest monogram IHS (wyjaśniany jako „Jezus Zbawca Ludzi”, ale tak naprawdę będący skrótowym zapisem imienia Zbawiciela). Na wczesnych pieczęciach widać też półksiężyc, potem światło słoneczne (znak światła Chrystusa), stylizowaną lilię, a potem też przez pewien czas pojawiły się trzy gwoździe, znak męki Jezusa. Obecnie to IHS w kole, otoczone promieniami, z 3 gwoździami i krzyżem wieńczącym literę H.

Ignacy de Loyola – postać założyciela Zakonu Jezuitów

Żyjący a przełomie XV/XVI wieku Ignacy de Loyola był z pochodzenia Baskiem (stąd jego imię na chrzcie to Iñigo). Jako 13. dziecko w rodzinie, a miał jeszcze przyrodnie rodzeństwo, nie miał szans na spadek, poświęcił się karierze wojskowej, został nawet ranny podczas wojny hiszpańsko-francuskiej.

Podobno to lektura „Życia Chrystusa”, którą dostał podczas kuracji, odmieniła jego życie. Zrezygnował z kariery (jego decyzję miało utwierdzić objawienie maryjne), studiował na Sorbonie, był publicznym kaznodzieją (za co został wybatożony). Zgromadził wokół siebie grupę kleryków i to oni stali się podwaliną późniejszego Towarzystwa Jezusowego, którego został pierwszym generałem. W „Ćwiczeniach duchowych” opisał rolę medytacji, rekolekcji i innych ćwiczeń duchowych w katolickim życiu – postawa ta została później nazwana duchowością ignacjańską. Dbał o rozwój szkolnictwa, a także działalność misyjną.

Został beatyfikowany w 1609 roku, zaś kanonizowany w roku 1622. Jest między innymi patronem kobiet oczekujących dzieci, żołnierzy, jezuitów, rekolekcjonistów, osób kuszonych przez Szatana.

Kontrowersje związane z zakonem jezuitów

Kontrowersje związane z jezuitami istnieją od początku ich działalności. Nie ma tu bowiem klasycznej reguły zakonnej – to organizacja służąca papieżowi w realizowaniu jego najtrudniejszych zadań. Z tego powodu Towarzystwo Jezusowe nie ma nakreślonego ogólnego zakresu działania – są one modyfikowane na bieżąco, gdy pojawiają się tak zwane „znaki czasu”. Jezuici muszą być świetnie wyedukowani, gotowi do poświęceń, blisko ludzi, którzy decydują o świecie. Dla wielu surowe reguły określone przez Loyolę mają sekciarski wydźwięk – słuszne jest to, co mówi papież bądź przełożony, nawet jeśli zakonnik uważa inaczej (oddając głos samemu założycielowi: „Trzeba być zawsze gotowym wierzyć, że to, co ja widzę jako białe, jest czarne, jeśli tak to określi Kościół hierarchiczny”). Jezuitom zarzucano także kiedyś podżeganie do nienawiści w stosunku do protestantów, wiązano też niektórych członków zakonu z działaniami inkwizycji.