Co to są egzorcyzmy, kto może je sprawować?

Ukazywanie nadnaturalnej siły, wyginanie ciała, chodzenie po ścianach, wypluwanie przedmiotów, mówienie różnymi głosami i nieznanymi sobie językami, wykrzykiwanie wulgaryzmów, lewitowanie – to tylko kilka zachowań osoby opętanej, bez których scena egzorcyzmów w hollywoodzkim filmie nie może się obyć. Na ile ten obraz jest spójny z rzeczywistością? Czy egzorcyzmy zawsze są odpowiedzią na opętanie? Kiedy i przez kogo mogą być sprawowane? Sprawdzamy!

Na początku warto zaznaczyć, że Kościół katolicki wyróżnia kilka rodzajów egzorcyzmów. Zgodnie ze Wskazaniami dla kapłanów pełniących posługę egzorcysty zatwierdzonymi przez Konferencję Episkopatu Polski w 2015 r. mówi się bowiem:

- o egzorcyzmie większym/uroczystym, który jest stosowany w walce ze złym duchem - opętaniem;

- o modlitwie z egzorcyzmem odmawianej podczas chrztu dzieci;

- o egzorcyzmie mniejszym odmawianym podczas skrutyniów (obrzędów katechumenatu);

- o egzorcyzmie nad przedmiotami i miejscami;

- o modlitwie o ochronę przed wpływem złego ducha.

To właśnie w trakcie odprawiania pierwszego ze wspomnianych egzorcyzmów, czyli egzorcyzmu większego, zachodzą czasami zjawiska niewytłumaczalne/paranormalne. Nie należy ich jednak traktować jako regułę – nie każdy opętany lewituje, przesuwa przedmioty i mówi w obcych językach. Jak często tego typu sytuacje mają miejsce? Trudno ocenić, gdyż Kościół nie ujawnia ani liczby, ani szczegółów dotyczących przeprowadzonych egzorcyzmów. Co więcej, opowiadanie o ich przebiegu jest wprost zakazane. Niemniej z pojedynczych wypowiedzi księży można wnioskować, że zachowania znane z filmów nie są czystym wymysłem scenarzystów, chociaż z pewnością bywają przerysowane.

Oczywiście walka ze złym duchem odbywa się według określonych reguł i tym samym wymaga odpowiedniego przygotowania teoretycznego oraz praktycznego. Aby zostać  dopuszczonym do posługi egzorcysty w naszym kraju, trzeba nie tylko odznaczać się pewnymi przymiotami (zgodnie z KPK kan. 1172 §2: pobożnością, wiedzą, roztropnością i nieskazitelnością życia), ale też przejść etap kandydatury, a następnie roczny okres próbny (tzw. czas „ad experimentum”). Poza tym, prawo kościelne zezwala na odmawianie egzorcyzmu nad opętanym tylko biskupowi diecezjalnemu oraz prezbiterom, którzy uzyskali od niego upoważnienie.

W świetle przepisów kanonicznych inni kapłani oraz ludzie świeccy mogą wyłącznie asystować przy obrzędzie, jeżeli zachodzi taka potrzeba. Owa asysta polega głównie na modlitwie w ciszy w intencji osoby dręczonej bądź opętanej, nigdy jednak na wypowiadaniu jakichkolwiek formuł egzorcyzmu. Wszystkich uczestników obowiązuje zachowanie tajemnicy.

W przypadku pozostałych rodzajów egzorcyzmów dłuższe, specjalne przygotowanie nie jest wymagane.  Modlitwę z egzorcyzmem podczas chrztu dzieci odmawia zatem szafarz chrztu, egzorcyzm podczas skrutyniów – kapłan bądź katecheta posiadający upoważnienie od biskupa, egzorcyzm nad przedmiotami i miejscami – kapłan za zgodą ordynariusza. Z kolei modlitwę o ochronę przed wpływem złego ducha ma prawo odmówić każdy członek ludu Bożego (ale nie nad każdym – modlitwa o ochronę nie dotyczy bowiem osób opętanych!).

Trzeba także podkreślić, że wszystkie z wymienionych egzorcyzmów powinny być sprawowane według Rytuału, czyli księgi liturgicznej Kościoła rzymskokatolickiego, w której znajdują się wytyczne dotyczące sprawowania sakramentów i sakramentaliów (egzorcyzmy należą do tej drugiej grupy).  Co ciekawe, wśród licznych nakazów i zaleceń nie ma mowy o jakimkolwiek dialogu kapłana ze złym duchem, diabłem. Motyw ten przynależy więc do świata filmowej fikcji.